In de Russische grensprovincie Koersk hebben Russische soldaten afgelopen weekend geprobeerd de Oekraïense bezetters in de rug aan te vallen. Ze kropen door een gaspijplijn met een diameter van nauwelijks 140 centimeter om achter de vijandige linies te raken. Helaas voor hen ontdekten de Oekraïners de operatie. “De verliezen bij de vijand zijn groot”, was de droge communicatie van de Oekraïense generale staf.

De scène lijkt geplukt uit een Amerikaanse oorlogsfilm, maar ze illustreert de bittere realiteit aan het Oekraïense front, waar de Russen al meer dan drie jaar proberen een oorlog te winnen die eigenlijk niet te winnen is. Voor de manier waarop het Russische leger vecht, hebben militaire analisten en bloggers een term bedacht: de menselijke gehaktmolen. Eindeloos zijn de verhalen over de meedogenloze manier waarop Russische officieren hun soldaten een zinloze dood in jagen. Wie op zoek is naar een ratio achter die wrede militaire cultuur moet Land van het grote sterven van Joris Van Bladel lezen. Weinig boektitels vatten de inhoud zo goed.

“Oorlog zit in ons bloed”

Van Bladel is een van de voornaamste experts in de Lage Landen van de Russische militaire cultuur. Tijdens zijn militaire carrière studeerde hij slavistiek en in de beginjaren van het Poetin-tijdperk schreef hij een doctoraat over het Russische leger. Daarvoor trok hij naar Sint-Petersburg en interviewde hij officiers en dienstplichtige soldaten. Ja, dat was toen nog perfect mogelijk. Hij had absoluut niet het idee dat hij de vijand aan het bestuderen was.

Het waren de jaren dat in het Westen het idee leefde dat je met Poetin zaken kon doen. Meer zelfs, sommigen waren ervan overtuigd dat hij Rusland wilde inpassen in de Europese veiligheidsstructuur. Zeker was dat hij het 'Rode Leger', dat altijd een massaleger was geweest, wilde moderniseren naar westers model. Toen al zag Van Bladel dat die poging gedoemd was tot mislukken. Rusland probeerde het westerse militaire model te imiteren, maar het kon de oude Russische gewoonten niet overstijgen. De gevolgen ervan worden al drie jaar lang duidelijk in de Oekraïense oorlog.

Van Bladel citeert Aleksandr Sladkov, een prominente stem in de propagandamachine van het Kremlin. Sladkov heeft verslag gedaan van alle Russische militaire campagnes sinds de eerste Tsjetsjeense oorlog. Meer dan een miljoen mensen volgen zijn tirades op Telegram. In september reisde Sladkov naar Koersk, waar de Russen zich hadden laten verschalken door een Oekraïens offensief. Dat een deel van Rusland bezet werd door buitenlandse soldaten, was een nieuwe vernedering.

Maar Sladkov ziet het anders. “Het belangrijkste is dat we mensen hebben die willen en kunnen vechten”, schrijft hij. “Terwijl ik langs de artilleriestellingen van de Koersk- en Belgorod-regio's reis, kom ik fantastische mensen tegen! Het lijkt of de puzzelstukken van miljoenen levens op hun plaats zijn gevallen: waar ze ooit bakkers, dokters, studenten of zakenman waren, zijn ze nu soldaten en bevelhebbers geworden. Oorlog zit in ons bloed, in onze genen. Vooral grote oorlogen, met een grootse opzet en lange duur.”

Groot aanzien

De menselijke tol van de Oekraïense oorlog is gigantisch voor Rusland. Exacte cijfers zijn er niet, maar de beste schattingen spreken over minstens 135.000 tot 200.000 gesneuvelde soldaten. Het aantal zwaargewonden loopt makkelijk op tot 600.000. Toch breekt er geen opstand uit in het land. Dat heeft alles te maken met diepgewortelde militaire tradities.

Van Bladel vat ze samen in vier P's: pijn, patriarchaat, patrimonialisme en patriottisme. De soldaten worden getraind om pijn te verdragen en ze moeten gehoorzamen aan de strikte hiërarchische commandostructuur. Van Bladel vertelt het verhaal van een compagnie die tijdens een militaire oefening twee weken radiostilte moest bewaren. Pas na vier weken durfde de commandant zijn overste te bellen, waarop die doodleuk meldde dat de oefening al twee weken afgelopen was. Niemand stelt zich daar vragen bij, want het leger is een verlengstuk van het centrale gezag. Kritiek op het leger is kritiek op het Kremlin.

Uit betrouwbaar onderzoek blijkt dat het aanzien van het leger bij de Russische bevolking nog altijd heel groot is. Tegelijk staan de meeste Russen niet te springen om soldaat te worden, omdat ze weten hoe wreed de militaire cultuur is. Maar ze blijven er diep van overtuigd dat het leger het instituut is dat de grootsheid van Rusland belichaamt. Van Bladel waarschuwt daarom dat het Westen het Russische leger niet mag onderschatten. Zeker in het eerste jaar van de oorlog was het bon ton om te lachen met hun geknoei. Maar de Russen hebben geleerd uit hun fouten. En ze geven nooit op.

De gevolgen van de oorlog in Oekraïne zijn verregaand. “Als het Westen zich wil aanpassen aan de nieuwe realiteit, zullen West-Europese legers opnieuw elementen van het ­massaleger moeten integreren”, schrijft Van Bladel. Europa moet niet alleen meer investeren in zijn defensie, maar het betekent ook een wezenlijke verandering in strategie, organisatie en mentaliteit.

Een diepgaand boek over het Rusland van Poetin. Het boek biedt een analyse van Rusland onder het bewind van Vladimir Poetin, met de invasie van Oekraïne als een cruciaal moment. Het boek onderzoekt de strategische keuzes, toevalligheden, successen en nederlagen van de afgelopen 25 jaar. Het legt de structurele tendensen in de Russische defensie en samenleving bloot, waardoor Poetins acties minder verrassend worden. Een belangrijk thema is de rol van de dood in de Russische cultuur en het sociale contract tussen burger en staat, waarbij oude concepten zoals het sacrale Grote Sterven nog steeds invloedrijk zijn. Het boek dient als gids voor het begrijpen van de dynamiek van het moderne Rusland. Informatief en met diepgang geschreven. Met enkele grafieken in zwart-wit. Uitsluitend geschikt voor een geoefende lezersgroep. Joris Van Bladel (1966) is een Belgische auteur, slavist en militair deskundige met meer dan dertig jaar ervaring in de studie van de Russische civiel-militaire relaties verbonden aan het Egmontinstituut in Brussel.