Rouw is een veelkoppig monster. Wanneer de Russische dichter Oksana Vasjakina haar moeder verliest, zijn het herinneringen, jeugdfoto's, potten jam en zelfs het fonkelnieuwe gasfornuis in een leeg appartement in een Siberisch stadje die ontroeren.

Vasjakina beschrijft het ruw en weinig ingetogen in haar sterk autobiografische debuutroman Wond. Daarin voert ze gesprekken met haar moeder over de naderende dood tijdens het aardappelen schillen voor bij de zure haring. Het zijn aantekeningen over het onvermijdelijke, in compacte, heldere dialogen; het mantelpakje is niet geschikt voor de crematie, dan maar die zwarte jurk tot op de knie. 'Nou hebben we wel genoeg gepraat, zei mama, ik ga tv-kijken. Goed, zei ik.' Detoon is gezet.

Opgroeien ver achter het Oeralgebergte is geen kinderspel. Vasjakina's grootvader wordt geïntroduceerd als iemand die uit pure jaloezie en kwaadaardigheid zijn echtgenote halfdood slaat. Als 14-jarig meisje komt de auteur op voor haar moeder en wordt ze op haar beurt geslagen en vernederd, door haar vader, door straalbezopen bewonderaars. De jurkjes waarin de moeder schitterde vervagen in de fotoalbums, ze wordt dik en pafferig, al snel zien we haar van pijn vertrokken gezicht, haar grijze handen. Wond is een eerbetoon, maar evengoed een afrekening.

Vasjakina is openhartig over haar zoektochten als dochter, als vrouw. Ze schrijft voluit over depressies, seks, angsten en onzekerheid. Ze zoekt als lesbische vrouw naar een identiteit, tegen wil en dank probeert ze een stem te vinden, of misschien zelfs te zijn. Iets wat in het Rusland van nu niet alleen bijzonder, maar vooral ook heel dapper is. De tekst druist in tegen de rigide Russische wetgeving, vooral het belachelijke verbod op 'propaganda van niet-traditionele seksuele relaties'. Toch is Wond in Rusland uitgegeven, werd het direct genomineerd en won het twee keer een belangrijke literaire prijs. In december 2022 werd het door de Moskouse bibliotheken op een zwarte lijst gezet. Inmiddels is het in boekhandels niet meer te bestellen, maar circuleert het volop als illegale download.

Het is tekenend voor de spagaat waarin de Russische literatuur nu, maar eigenlijk al eeuwen verkeert: wanneer de censuur toeslaat, wordt het werk alleen maar beter gelezen. Verboden of niet, Wond doet denken aan Het jaar van magisch denken, waarin de Amerikaanse auteur Joan Didion afscheid neemt van haar echtgenoot.

De halsstarrige Russische bureaucratie en de Siberische vergezichten zijn klassieke ijkpunten. Op een lange reis met een urn in een houten kistje wisselt Vasjakina herinneringen af met gedichten en essayistische bespiegelingen over gender en identiteit. De poëzie is ongrijpbaar, het essay over vrouw en ruimte warrig. De auteur slaat de plank soms mis, dat weet ze niet alleen, ze geeft het ook ruimhartig toe. Met dat besef word je als lezer toch over de streep getrokken. Het boek is chaotisch en onsamenhangend, dan weer ontroerend en raak - precies als rouw zelf.

Uit het Russisch vertaald door Yolanda Bloemen en Seijo Epema. Van Oorschot; 264 pagina's; € 25.

Een psychologische roman over kunst, reizen en identiteit. Een jonge vrouw reist van Moskou naar Siberië om de as van haar moeder te begraven. Tijdens haar reis reflecteert ze op haar jeugd, haar relatie met haar moeder, haar seksuele ontwikkeling als lesbische vrouw en haar pad naar het schrijverschap. Ze worstelt met de dood van haar moeder en deelt haar gedachten over kunstenaars die haar inspireren. De auteur laat zien hoe het is om in een maatschappij te leven die niet wil dat je eerlijk bent over jezelf. Talig en dicht op de huid geschreven. Met name geschikt voor literaire lezers. Oksana Vasjakina (Oest-Ilimsk, 1989) is een Russische schrijfster en feministisch en queer activiste. Ze debuteerde in 2016 met een poëziebundel. Met ‘Wond’ won ze diverse literaire prijzen, maar ze ondervond in eigen land ook veel weerstand. Vasjakina woont in Moskou, waar ze creative writing en feministische literatuur onderwijst.