Na de ontwikkeling van zijn therapeutische methode en de kritische reflectie op het psychische apparaat, heeft de grondlegger van de psychoanalyse interessante beschouwingen gewijd aan cultuur, religie, massapsychologie en kunst. De toekomst van een illusie bespreekt de plaats en betekenis van religie in de cultuur. De cultuur omvat de vaardigheden om de natuur te beteugelen en goederen te verwerven. Daarnaast regelt ze de menselijke betrekkingen met onder meer de verdeling van de goederen. Omdat mensen lui zijn en door drift gedreven, is elke vorm van cultuur een dwang tot arbeid en driftverzaking. De cultuur dwingt driftoffers af om zich tegen de individuen te beschermen. Tevens verdedigt ze de individuen tegen de natuurtoestand die de driften weliswaar niet frustreert, maar uiteindelijk toch de dood betekent. De cultuur vraagt offers. Het gehele psychische cultuurbezit is hiermee verbonden: verboden die geïnternaliseerd kunnen worden, identificatieprocessen, idealen en voorbeelden, kunst…
De religie biedt illusoire antwoorden op de diepe vragen, wensen en angsten die de mens ervaart in de overweldigende strijd tussen de natuur en de cultuur. De goden hebben initieel een drievoudige taak: het uitbannen van de gruwelen van de natuur, de verzoening met de wreedheid van het noodlot en de schadeloosstelling voor het lijden door de cultuur veroorzaakt. De religie reikt antwoorden aan met betrekking tot de angst voor de gevaren, de ultieme gerechtigheid, het leven na de dood, het ontstaan van de wereld en de relatie tussen ziel en lichaam.
De religieuze voorstellingen verschijnen als stellingen over de externe werkelijkheid. Men moet er geloof aan hechten, maar de argumenten zijn ondeugdelijk. De argumenten zijn het feit dat de stamvaders erin geloofden, dat hun bewijzen eerbiedwaardig zijn omdat ze oud zijn en dat het verboden is naar bevestiging te vragen. Voor de kritische geest heeft de religie een statuut van onbewijsbaarheid. Volgens Freud zijn het illusoire en infantiele voorstellingen die hun overtuigingskracht enkel ontlenen aan de kracht van de wensen waaraan ze beantwoorden. Hoewel deze illusies functioneel zijn in de cultuur, meent Freud dat het een groter gevaar betekent ze te handhaven dan te verbreken. Zoals men een neurose kan ontwikkelen en achter zich laten, zo is religie een te overstijgen moment van narcotische illusie dat wijkt voor het ontnuchterende denken. Het is duidelijk, voor Freud hebben deze illusies geen toekomst. Deze herdruk in de reeks ‘Kleine Klassieken’ is een uitnodiging om deze toegankelijke tekst van Freud opnieuw ter hand te nemen. [Luc Anckaert] Verberg tekst

Dit boekje is genoemd naar de belangrijkste en omvangrijkste van de drie erin opgenomen teksten van Freud, de grondlegger van de psychoanalyse, over religie als cultureel en sociaal verschijnsel. In dat essay uit 1927 ontmaskert hij religieuze voorstellingen en leefregels als illusoire beschermmiddelen tegen de menselijke hulpeloosheid. Ze houden een collectieve vader voor wiens almacht die van de teleurstellende vaders uit onze kinderijd veruit overstijgt. De religie beschermt zo de gelovige tegen de ontwikkeling van een dwangneurose. Het tweede essay, 'Dwanghandelingen en godsdienstoefeningen' uit 1907, heeft de analogie tussen beide, teruggaand op een onbewust schuldgevoel, als onderwerp. In 'Een religieuze ervaring' uit 1928 tenslotte legt hij nog eens het verband tussen religieuze gevoelens en het oedipuscomplex. Op onnavolgbare wijze ontvouwt Freud zijn denken over religie en gaat hij in discussie met de kritische lezer. Een pareltje, waarvan de actualiteit de tand des tijds doorstaat, in vertaling van Wilfred Oranje, in de mooie reeks 'Kleine klassieken'. Pocketuitgave; kleine druk. Verberg tekst